Peki malpraktis (tıbbi hata) nedir ve böyle bir durumda hasta ile doktorun hak ve sorumlulukları nelerdir? Bu yazıda, sağlık hukuku çerçevesinde malpraktisin anlamını, ne zaman söz konusu olduğunu, sağlık çalışanlarının yükümlülüklerini ve hasta haklarını anlaşılır bir dille ele alacağız.
Malpraktis (Tıbbi Hata) Nedir?
Malpraktis, en basit tanımıyla bir sağlık profesyonelinin yanlış veya eksik bir tıbbi müdahalesi sonucu hastaya zarar vermesi durumudur. Halk arasında "doktor hatası" olarak da bilinen malpraktis, genellikle hekimin bilgisizlik, deneyimsizlik ya da tedbirsizlik gibi bir kusuru nedeniyle ortaya çıkar. Burada önemli olan, sağlık çalışanının tıp biliminin standartlarına aykırı bir uygulama yapmış olması ve bu hatalı uygulama yüzünden hastanın maddi veya manevi zarara uğramış olmasıdır. Malpraktis durumunda, ortaya çıkan zarar nedeniyle hem hukuki hem de etik sorumluluk gündeme gelir.Malpraktis Ne Zaman Söz Konusu Olur?
Her tıbbi müdahale sonrasında istenmeyen bir sonuç oluşması, bunun mutlaka malpraktis olduğu anlamına gelmez. Malpraktisin söz konusu olabilmesi için sağlık çalışanının yapması gereken bir şeyi yapmaması veya yanlış yapması sonucunda hastanın zarar görmesi gerekir. Doktor tüm gereken özeni göstermiş ve tıbbi standartlara uygun hareket etmiş olsa bile, bazen "komplikasyon" denen beklenmedik olumsuz sonuçlar ortaya çıkabilir. Komplikasyon, bir tıbbi işlemin bilinen riskleri dahilinde oluşan istenmeyen etkidir ve bu durumda hekim bir hata yapmamışsa hukuki sorumluluk doğmaz. Buna karşılık, ameliyat sırasında vücutta alet veya gazlı bez unutulması, yanlış ilacın verilmesi ya da gerekli tetkiklerin yapılmayıp yanlış teşhis konması gibi durumlar açık bir hatadır ve hastaya zarar verdiğinde malpraktis olarak değerlendirilir.Sağlık Çalışanlarının Sorumluluğu
Doktorlar ve diğer sağlık çalışanları, hastalarına karşı "özen yükümlülüğü"ne sahiptir; yani teşhis ve tedavide tıp biliminin standartlarına uygun davranıp hastanın zarar görmemesi için gereken dikkati göstermek zorundadır. Bu kapsamda, güncel tıbbi bilgi ve yöntemleri takip etmek, gerekli tetkikleri yapmak, hastayı doğru bilgilendirerek onayını almak (aydınlatılmış rıza) gibi temel sorumlulukları vardır. Elbette tıp, sonucu garanti eden bir alan değildir; bir doktorun görevi hastayı iyileştirmek için elinden geleni yapmak ancak bunu yaparken “önce zarar verme” ilkesine uymaktır. Eğer bir sağlık çalışanı ihmal, bilgisizlik veya özensizlik nedeniyle görevini gereği gibi yapmaz ve bu yüzden hasta zarar görürse hukuki olarak sorumlu hale gelebilir. Bu durumda ilgili kişi hastaya tazminat ödemek zorunda kalabilir, hatta hatanın derecesine göre idari soruşturma veya ceza davası ile karşılaşabilir.Hasta Hakları Nelerdir?
Hasta olarak, sağlık hizmeti alırken sahip olduğunuz temel haklardan bazıları şunlardır:- Eşit ve saygılı hizmet alma hakkı: Irk, dil, din, cinsiyet gibi hiçbir ayrım gözetmeksizin, her hasta saygın bir şekilde ve adil bir yaklaşımla sağlık hizmeti görme hakkına sahiptir.
- Bilgi alma ve aydınlatılma hakkı: Kişi, kendi sağlık durumu, önerilen tedavi veya işlemler, bunların olası risk ve faydaları hakkında tam ve anlaşılır bilgi edinme hakkına sahiptir.
- Onam (rıza) hakkı: Hasta, yeterince bilgilendirildikten sonra, yapılacak tıbbi müdahaleleri kabul etme veya reddetme hakkına sahiptir. Hiçbir tedavi, hastanın rızası olmadan (acil durumlar hariç) uygulanamaz.
- Mahremiyet ve gizlilik hakkı: Hastanın sağlık durumu ve kişisel bilgilerinin gizli tutulması esastır. Tıbbi kayıtlar ve bilgiler, hastanın izni olmadan üçüncü kişilerle paylaşılmamalıdır.
- Sağlık kuruluşu ve hekim seçme hakkı: Hasta, imkanlar elverdiği ölçüde muayene olacağı sağlık kuruluşunu ve kendisini tedavi edecek doktoru seçebilir. Ayrıca, teşhis veya tedavi konusunda ikinci bir görüş alma hakkı da vardır.
- Güvenli ve kaliteli bakım hakkı: Her hasta, temiz, güvenli ve uygun koşullarda, çağdaş tıp standartlarına uygun bir tedavi görme hakkına sahiptir. Sağlık hizmeti sunucuları, hastaya zarar vermemek ve en iyi sonucu sağlamak için gerekli önlemleri almalıdır.
- Şikayet ve yasal başvuru hakkı: Hasta, aldığı sağlık hizmetinden memnun kalmadığında veya bir hak ihlali olduğunu düşündüğünde durumu ilgili mercilere şikayet edebilir. Gerekirse hukuki yollara başvurarak maddi ve manevi tazminat talep etme hakkına da sahiptir.
Sağlık Hukuku Nedir?
Sağlık hukuku, hastaların ve sağlık çalışanlarının haklarını koruyan ve sağlık hizmetlerinin yasal çerçevesini belirleyen kapsamlı bir hukuk dalıdır. Malpraktis vakaları, hasta hakları, doktorların yükümlülükleri, hastane ve sağlık kuruluşlarının sorumlulukları gibi pek çok konu sağlık hukukunun kapsamına girer. Örneğin, bir hasta ile doktor arasındaki tedavi ilişkisi, tedavi sonucu doğabilecek zararların tazmini veya sağlık çalışanlarına yönelik şiddet olayları da bu alana dahildir.Türkiye’de hasta hakları konusunda özel düzenlemeler (örneğin Hasta Hakları Yönetmeliği) bulunmakla birlikte, bunun yanında genel hukuk kuralları (tazminat ve ceza hükümleri gibi) da sağlık alanındaki uyuşmazlıklara uygulanır. Son yıllarda özellikle malpraktis konusunda çeşitli yasal düzenlemeler yapılmış ve önemli mahkeme kararları verilmiştir. Tüm bu gelişmelerin amacı, bir yandan hatalı tıbbi uygulamalardan doğan hasta mağduriyetlerini gidermek, diğer yandan da sağlık çalışanlarının mesleklerini korku veya endişe duymadan icra edebilmelerini sağlamaktır.